Değerli kardeşimiz,

Risale ilâ Abdilmelik b. Mervân fi’l-kader: Hasan-ı Basri’nin en meşhur risâlesidir. Şehristânî, muhtevasından dolayı ri­salenin Hasan-ı Basrîye aidiyetinden şüp­he eder ve onun Vâsıl b. Atâ’ya ait olabi­leceğini düşünürse de (el-Milel, 1, 47) bu, tarih bakımından mümkün değildir.

İsnadının bulunmaması ve icazet kaydının yer almaması sebebiyle de ese­ri şüpheli görenler olmuştur (M. Musta­fa el-A’zamî, s. 156). Risalede, insanın ira­de ve sorumluluğunu tamamen kaldıran kader anlayışı tenkit edilmektedir. Bu gö­rüşünden dolayı Hasan-ı Basri’nin Mu’tezilî olduğu iddia edilmişse de (İbnü’l-Murtazâ, s. 18-24) eserin Ehl-i sünnette bulunmayan katı cebir anlayışına karşı yazıldığını söylemek daha doğru olur.

Risâle, Mu’tezilî âlim Kâdî Abdülcebbâr’ın “Fazlü’l-i’tizâl” adlı eseri içinde iktibas edilmiştir (nşr. Fuâd Seyyid, Tunus 1393/ 1974, s. 215-223). Önce H. Ritter (Der İslam, XXI 1933, s. 67-83), ardından “Ri­sale fı’l-kader” adıyla Muhammed Amâre (Resâ’ilû’l-adl ve’t-tevhîd içinde, Ka­hire 1971, s. 81-93) ve Mâcid Fahrî (el-Fikrü’l-ahlâki el-Arabi içinde Beyrut 1978, 1, 17-28) tarafından yayımlanan risaleyi Lütfı Doğan ve Yaşar Kutluay Türkçe’ye çevirmişlerdir (AÜİFD, lll/3-4 1954, s. 75-84). 

(bk. T.D.V. İslam Ansiklopedisi, HASAN-I BASRİ mad. İstanbul 1997, c. 16 s. 292)

Selam ve dua ile…
Sorularla İslamiyet